In opdracht van het RIZIV voerde het European Social Observatory (OSE) een onderzoek uit naar de toegang tot de Belgische gezondheidszorg. Uit het onderzoek blijkt dat de toegang tot de gezondheidszorg in het algemeen relatief goed is. Hierachter schuilen echter grote ongelijkheden gerelateerd aan het inkomensniveau.

Invloed sociaal-economische kenmerken

Om de toegang tot gezondheidszorg en de financiële obstakels die de toegang verhinderen te analyseren is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen verschillende inkomensniveaus. Waar personen met een hoog inkomen amper onvervulde medische behoeften hebben vanwege de kostprijs, gaat het bij de bevolking met de laagste inkomens om 6,7%. Dat is een stijging ten opzichte van 2011, toen ging het nog om 4,1%. Die verslechtering is opvallend, aangezien er wel maatregelen genomen zijn om de toegang tot de gezondheidszorg voor kwetsbare groepen te verhogen. De onderzoekers besluiten daarom dat het wellicht de stijging van het armoederisico is dat een bepalende rol speelt.

Als we dit percentage vergelijken met andere Europese landen blijkt dat België het op twee na hoogste percentage heeft. Enkel in Griekenland en Letland is de toegang tot de gezondheidszorg omwille van financiële redenen slechter voor de laagste inkomens.

Kwetsbare positie voor ouderen met een laag inkomen

Het zijn voornamelijk personen die geen beroepsactiviteit uitoefenen die kwetsbaar zijn. Het gaat onder meer om werklozen en personen met een invaliditeitsuitkering. Er is ook een verband met moeilijkheden in het voorzien van basisbehoeften als huisvesting en voeding. Zo geeft een groot deel van de personen die moeite hebben om hun huis te verwarmen of om zich een evenwichtige maaltijd te veroorloven aan dat ze ook onvervulde behoeften aan medische zorg hebben.

Over het algemeen lopen 65-plussers minder risico op onvervulde medische behoeften. Maar net zoals andere generaties die in precaire omstandigheden leven, hebben ouderen met een laag pensioen grote problemen om toegang te krijgen tot de gezondheidszorg. Hun medische kosten kunnen hun financieel evenwicht verstoren of zorgen voor een toenemende verslechtering van hun financiële situatie. Door aanhoudende financiële problemen komen verschillende basisbehoeften bovendien in concurrentie met elkaar. Voorzien in wonen en voeding krijgt dan vaak voorrang op medische zorg.

Naast een laag inkomen, zijn er ook personen die een bemoeilijkte toegang tot medische zorg ervaren door een plotse inkomensdaling als gevolg van gezondheidsproblemen. Zo ontstaan financiële problemen, waardoor gezondheidszorg uitgesteld of geannuleerd wordt. Hoewel het onderzoek het niet expliciet vermeld, is dit een minder waarschijnlijk scenario voor ouderen, hun pensioen blijft immers stabiel.

12 aanbevelingen

Op basis van hun onderzoek brengen de onderzoekers verschillende obstakels voor de toegang tot de gezondheidszorg in kaart. Op basis daarvan geven ze 12 aanbevelingen voor het Belgische gezondheidsbeleid. We lichten er enkele uit:

• Een universele dekking van de bevolking inzake gezondheidszorg. Personen die niet gedekt zijn voor de gezondheidszorg krijgen af te rekenen met de zwaarste problemen. Het gaat onder meer om personen die hun verplichte sociale bijdragen niet betaald hebben, maar er is ook een gebrek aan dekking door administratieve nalatigheden.
• Uitbreiding derdebetalersregeling. De vooruitbetalingen van terugbetaalbare kosten is een belangrijke belemmering voor de toegang tot gezondheidszorg. Daarom zou de derdebetalersregeling moeten worden veralgemeend voor alle verzekerden.
• Hervorming van het stelsel verhoogde tegemoetkoming. Mensen die recht hebben op een verhoogde tegemoetkoming zouden volledig moeten vrijgesteld zijn van remgeld. Bovendien zouden hen geen ereloonsupplementen mogen aangerekend worden. Het statuut zou ook zoveel mogelijk automatisch moeten worden toegekend. Bijkomend zou er een extra categorie van begunstigden moeten zijn, bestaande uit mensen die slechts een licht hoger inkomen hebben dan de huidige drempel.
• De wijkgezondheidscentra verder ontwikkelen. Deze centra kunnen een centrale rol spelen bij de gezondheidsbevordering, ziektepreventie en de integratie van zorg op lokaal niveau.
• Verbeteren van de toegang tot geestelijke gezondheidszorg. Dit vraagt niet enkel een verbetering van de dekking, maar ook een grotere beschikbaarheid van deze diensten.
• Toegankelijke steun van sociale diensten en administratieve vereenvoudiging. Sociale diensten moeten makkelijk toegankelijk zijn voor kwetsbare personen. Dat betekent onder meer dat er voldoende mogelijkheden zijn tot persoonlijk contact, als alternatief voor online diensten. De administratie moet zo veel mogelijk vereenvoudigt worden en waar mogelijk automatisch verlopen.

Meer weten?

Het volledige rapport kan je raadplegen op de website van het RIZIV.