De Onafhankelijke Ziekenfondsen voerden in 2024 een studie uit naar het gebruik van psychofarmaca in woonzorgcentra. Daaruit blijkt dat bewoners nog steeds veel en structureel psychofarmaca gebruiken. Wat zijn dat? En hoe zit dat precies? We duiken samen met jou in het onderzoek en geven onze visie als Vlaamse Ouderenraad.
Psycho-wat?
Psychofarmaca zijn geneesmiddelen die gebruikt worden voor de behandeling van psychische klachten. Denk bijvoorbeeld aan angst, depressie, stemmingswisselingen of psychotische klachten. Het onderzoek spitst zich toe op twee soorten:
-
Antidepressiva: om depressieve klachten of angststoornissen te verminderen
-
Antipsychotica: om psychotische verschijnselen zoals waanideeën en hallucinaties te beheersen
De meest opvallende cijfers
De onderzoekers merken op dat er een hoger gebruik is bij jongere bewoners met hogere zorgnoden.
-
Beide worden meer gebruikt door mensen die meer zorgbehoevend zijn dan door mensen die minder zorgbehoevend zijn.
-
Beide worden meer gebruikt door jongere bewoners (65-74 jarigen) dan door oudere bewoners (75+).
Antipsychotica
Bijna een derde (32,8%) van de bewoners nam in 2024 minstens één keer antipsychotica. Dat is een daling tegenover 2017. Ongeveer 2 op de 3 bewoners nam de medicatie langdurig.
Er is geen verschil tussen het chronisch gebruik van antipsychotica bij vrouwen en bij mannen.
Antidepressiva
Meer dan de helft (53,5%) van de bewoners nam in 2024 minstens één keer antidepressiva. Dat is hetzelfde aantal als een eerder onderzoek in 2017. De meesten namen deze medicatie chronisch.
Het chronisch gebruik van antidepressiva ligt hoger bij vrouwen (50,8%) dan bij mannen (46,1%).
Verhuis is een kantelmoment
Een verhuis naar een woonzorgcentrum is volgens de onderzoekers een belangrijk kantelpunt voor het gebruik van psychofarmaca. Bij 1 op de 3 bewoners is er een toename van antidepressiva na een verhuis naar het woonzorgcentrum. Tegelijk werd bij 14,3% van de gebruikers van antidepressiva het gebruik stopgezet wanneer zij naar het woonzorgcentrum verhuisden.
Bijna 6 op de 10 bewoners starten met antipsychotica na een verhuis naar het woonzorgcentrum. Tegelijk werd bij 30% van de gebruikers van antipsychotica het gebruik stopgezet wanneer zij naar het woonzorgcentrum verhuisden.
Welke aanbevelingen doen de onderzoekers?
De Onafhankelijke Ziekenfondsen doen drie aanbevelingen:
-
Een versterking van de teams in de woonzorgcentra die werken rond mentaal welzijn
-
Het inzetten op autonomie en zingeving
-
Het ontwikkelen van een psychofarmacabeleid in samenwerking met de CRA (coördinerend raadgevend arts), het zorgteam en de directie, apotheker en eventueel pscyholoog.
Hoe kijkt de Vlaamse Ouderenraad ernaar?
In 2020 lanceerde de Vlaamse Ouderenraad ‘Kopzorgen Verdienen Zorg’, een campagne die inzoomde op het psychisch welzijn van ouderen. Een aantal aanbevelingen die we in het kader van die campagne deden, hebben ook een impact op het reduceren van medicatie in woonzorgcentra en zijn nog steeds zeer actueel.
Zo vroegen we om het voorschrijfgedrag van huisartsen bij te sturen en een meer gerichte doorverwijzing naar psychologische hulp mogelijk te maken. Nog te vaak wordt psychofarmaca voorgeschreven zonder een doorverwijzing naar psychologische hulp. De combinatie is nodig en daarover is nog meer sensibilisering nodig van zowel de huisartsen als de CRA in het woonzorgcentrum. Zeker als je weet dat een verhuis naar een woonzorgcentrum een ingrijpende verandering is en die kan gepaard gaan met psychisch onwelzijn. Daar moet aandacht voor zijn, zonder meteen soelaas te zoeken in medicatie.
Een extra reden om minder medicatie voor te schrijven? Het gebruik ervan kan zorgen voor sufheid, verwardheid, dwaalgedrag, ’s nachts wakker liggen en overdag in slaap vallen, hoofdpijn, hartkloppingen en geheugenproblemen. Daarom is het belangrijk om in te zetten op alternatieven zonder medicatie of om deze medicatie slechts minimaal te doseren of de behandelduur te minimaliseren.
Daarnaast zien we heil in meer verbinding tussen de residentiële ouderenzorg en de geestelijke gezondheidszorg. Via een interne psycholoog of een samenwerking met andere (externe) psychologische ondersteunende diensten, kunnen bewoners rechtstreeks ondersteund worden in geval van psychologische problemen. Ook het aanwezige (zorg)team kan begeleid worden om de signalen beter te herkennen en om handvaten te krijgen om de bewoners te ondersteunen. Dat begint bovendien al in opleidingen van zorg- en welzijnsprofessionals. Daar moet er meer aandacht zijn voor psychosociaal welzijn van ouderen.
Bovendien is het aanbieden van betekenisvolle activiteiten en meer aandacht voor wonen en leven in woonzorgcentra, iets waar woonzorgcentra nog aan kunnen werken – dat bleek nogmaals uit onze kwaliteitsbevraging bij bewoners in woonzorgcentra en ook in dit onderzoek van de Onafhankelijke Ziekenfondsen lezen we dat in woonzorgcentra met een lage tevredenheid over recreatieve activiteiten of over de personeelsbezetting, het gebruik van antipsychotica hoger ligt.
