©  Nathalie Carpentier

Amnesty publiceerde afgelopen week een rapport over de aanpak van de coronacrisis in de woonzorgcentra. De ontluisterende conclusie van het rapport is dat de mensenrechten van ouderen geschonden zijn tijdens de eerste coronagolf. Onder meer het recht op leven, het recht op gezondheid en het verbod op discriminatie werden niet gerespecteerd. De Vlaamse Ouderenraad neemt je mee doorheen het rapport, waar we als partner bij betrokken zijn.

Structurele tekorten

Het rapport klaagt enkele structurele tekorten aan. Zowel de ziekenhuizen als de woonzorgcentra zijn onderbemand. Ook de financiering van deze instellingen is onvoldoende. Amnesty concludeert dat deze structurele tekorten gecombineerd met een versnipperde regelgeving, de schending van de mensenrechten van ouderen in de hand gewerkt hebben.

Daarbovenop waren de woonzorgcentra allesbehalve voorbereid op een pandemie. De studies en proefprojecten ten spijt, waren cruciale elementen om een pandemie het hoofd te kunnen bieden niet geïmplementeerd. Zo was er onvoldoende materiaal voorzien en was er geen contactpersoon voor crisissituaties aangesteld.

Onvoldoende toegang tot goede gezondheidszorg

Na de schokkende beelden uit Italië en Spanje ging alle aandacht naar de ziekenhuizen. Terecht, maar voor de woonzorgcentra was het lang, te lang, wachten op noodplannen en acties. Medewerkers en directeurs voelden zich dan ook in de steek gelaten. De regering was nochtans op de hoogte van het feit dat ouderen en mensen met chronische ziekten extra risico lopen. En al in 2016 had Sciensano gewaarschuwd dat ziektekiemen zich makkelijk verspreiden binnen een woonzorgcentrum en dat ze een groot risico lopen bij uitbraken.

Doordat ziekenhuizen zoveel mogelijk bedden vrij maakten, moesten woonzorgcentra bovendien zorg bieden waarvoor ze niet de middelen, de mensen of zelfs maar de infrastructuur hadden. Ook het feit dat besmette bewoners al te vroeg terug gestuurd werden naar de woonzorgcentra heeft een negatieve impact gehad. De woonzorgcentra waren onvoldoende uitgerust om verdere besmettingen te voorkomen of om adequate zorg te verlenen aan deze bewoners.

Ook voor ouderen zou de toegang tot gezondheidszorg van goede kwaliteit gegarandeerd moeten zijn, maar uit de analyse van Amnesty blijkt dat de overheid niet op tijd de nodige stappen heeft gezet om hen die toegang te verzekeren.

Recht op leven en gezondheid

Hoewel algemeen bekend is dat testen van groot belang is in de strijd tegen het virus, hadden woonzorgcentra tijdens de eerste coronagolf amper toegang tot testen. Niet alleen zorgde het gebrek aan testmateriaal voor angst bij de ouderen, ook zorgverleners waren bijzonder bezorgd. De vrees dat ze een asymptomatische drager van het virus waren, was groot. Bovenop het gebrek aan testmateriaal komt nog het gebrek aan beschermingsmateriaal in de woonzorgcentra.

Amnesty concludeert dat de overheid er niet in geslaagd is om haar verplichting om het recht op leven en gezondheid van bewoners en personeel te beschermen na te komen. Het gebrek aan tijdige, duidelijk en adequate richtlijnen heeft dit verder in de hand gewerkt.

Negatieve gevolgen isolatie

Maandenlang waren de woonzorgcentra afgesloten van de buitenwereld. Ook toen de algemene lockdown achter de rug was, waren er in veel woonzorgcentra nog beperkende maatregelen van kracht. Gezien deze algemene maatregelen geen rekening hielden met individuele omstandigheden, wijst Amnesty erop dat ze discriminerend kunnen zijn. Het was bovendien problematisch dat bewoners vaak niet betrokken werden bij de organisatie van het bezoek.

De pogingen om het gebrek aan bezoek te compenseren boden vaak geen soelaas en de gevolgen van de isolatie op de gezondheid van de bewoners was enorm. Specifiek voor ouderen met dementie kwam daar in sommige woonzorgcentra nog de impact van toegenomen fixatiemaatregelen bovenop. Bewoners werden geïsoleerd in hun kamer, kregen medicatie toegediend of werden vastgebonden.

Monitoring van de mensenrechten

Aan het begin van de pandemie schortte Zorginspectie hun routine-inspecties van de woonzorgcentra op om verdere verspreiding van het virus te voorkomen. Voor veel families versterkte dit het gevoel dat er geen controle was. Familieleden hadden bovendien moeite om een manier te vinden om hun klachten te uiten. Amnesty geeft aan dat het vanuit mensenrechtenperspectief een foutieve beslissing was om de inspectiebezoeken op te schorten. Toezicht door een onafhankelijke instantie is immers essentieel om het waarborgen van de mensenrechten te verzekeren.

Aanbevelingen

Amnesty geeft aan dat het belangrijk is om zo snel mogelijk lessen te trekken uit de manier waarop er met de crisis is omgegaan, zodat de gemaakte fouten niet opnieuw worden gemaakt. Amnesty roept op om maatregelen te nemen om de rechten van ouderen te waarborgen:

• Het recht op de hoogst haalbare zorgstandaard verzekeren door onder meer te zorgen voor voldoende test- en beschermingsmateriaal, dat toegang tot ziekenhuiszorg voor ouderen te verzekeren en kwaliteitsvolle palliatieve zorg te garanderen.
• De belangen van de bewoners moeten centraal staan in de richtlijnen voor bezoek. En de bezoekregelingen die ontwikkelt worden moeten de mensenrechten van de bewoners respecteren.
• De betrokkenheid en vertegenwoordiging van ouderen bij de besluitvormingsprocessen moet verzekerd zijn.

Ten slotte dringt Amnesty erop aan om de toezichtsmechanismen en verantwoordingsmaatregelen op het vlak van mensenrechten in België te versterken.

Reactie minister Beke

Het rapport van Amnesty werd deze week besproken in het Vlaams Parlement. Minister Beke geeft aan dat een aantal zaken die in het rapport staan al bleken uit de hoorzittingen die eerder dit jaar plaatsvonden en dat de woonzorgcentra nu beter voorbereid zijn. Zo is er voldoende test- en beschermingsmateriaal voorhanden.

Voor een aantal structurele problemen, zoals het gebrek aan zorgpersoneel in de woonzorgcentra, zijn er echter nog geen duurzame oplossingen gevonden.

Reactie van de Vlaamse Ouderenraad

Wij kunnen als Vlaamse Ouderenraad alleen maar akkoord gaan met de aanbevelingen die Amnesty International naar aanleiding van dit rapport voorstelt.

“We moeten blijven waken over kwaliteit van leven bij bewoners van woonzorgcentra. De signalen die we krijgen in verband met inspraak, sociaal contact en personeelstekort, tonen aan dat de uitdagingen zeer

groot blijven.”

Nils Vandenweghe, directeur Vlaamse Ouderenraad

Voorzitter Jul Geeroms schreef een opiniestuk naar aanleiding van het rapport van Amnesty. Je leest het hier.

Vanuit mensenrechten perspectief vroeg de Vlaamse Ouderenraad eerder al om in coronatijden 5 garanties voor ouderen te respecteren. Je leest onze 5 garanties hier.

Meer lezen?

Op de website van Amnesty vind je de voornaamste conclusies of kan je het volledige rapport inkijken.

Het rapport online toegelicht

Op 1 december licht Amnesty in een online Sofa-sessie het rapport over de rechten van ouderen tijdens de Covid-19-pandemie toe.

Kom daarover meer te weten via deze link.