Hoerastemming deze week. Want na maandenlang negatieve berichtgeving over de situatie in woonzorgcentra, belooft het nieuwe sociaal akkoord datgene waar de zorgsector al lang op wacht: meer koopkracht én meer mankracht. En toch. Dat investeringspakket is slechts een deel van de oplossing. Het biedt geen soelaas voor dat andere pijnpunt in het rapport van Amnesty International over de schending van mensenrechten in woonzorgcentra: de participatie van bewoners en hun familieleden.

Nochtans ontvangt de Vlaamse Ouderenraad nog steeds signalen dat de toestand soms schrijnend is. "De inspraak in woonzorgcentra moet sterker", concludeert Jul Geeroms, voorzitter van de Vlaamse Ouderenraad. Hij reikt minister Beke inspiratie aan uit Nederland.

Reactie minister Beke gaat niet ver genoeg

Het rapport waarmee Amnesty International uitpakte, zindert nog steeds na. Het ideaal dat we met de mensenrechten voor ogen houden, steekt scherp af tegen de getuigenissen over de strijd waar directies, verzorgenden en bewoners zich tijdens de eerste coronagolf hebben doorgeworsteld.

In zijn reactie stelt Vlaams minister Beke dat we vandaag beter voorbereid zijn: met beschermingsmateriaal, testen en vooral een betere kennis over het virus en hoe we het moeten buitenhouden. Daar kwam deze week de aanzienlijke investering in personeel en aantrekkelijke tewerkstelling bij. Stuk voor stuk terechte en hoognodige maatregelen.

 

Eén cruciale les uit het rapport blijft echter ontbreken: de inspraak van de bewoners moet sterker. Want de signalen die we daaromtrent blijven ontvangen, tonen aan dat de uitdagingen zeer groot blijven. Als we één les uit die getuigenissen moeten trekken, dan is het dat inspraak anders moet.

Knuffelcontact in theorie, maar lang niet altijd in werkelijkheid

Heel wat organisaties en familieleden trokken de voorbije maanden aan de alarmbel over het welzijn van ouderen in een woonzorgcentrum: Amnesty International, Artsen Zonder Grenzen, de Vlaamse Ombudsdienst, de mantelzorgverenigingen, wijzelf als Vlaamse Ouderenraad … Tot in het Vlaams Parlement en de Vlaamse Taskforce hebben we die getuigenissen uitgedragen, en het belang van de bewoners verdedigd.

Die signalen zijn opgepikt. De richtlijnen vandaag zijn een pak menselijker dan een half jaar geleden: net zoals iedereen hebben bewoners er recht op een knuffelcontact, en een bezoeker op afstand. En hoe erg de situatie ook is qua uitbraak: altijd is er minstens een bezoeker per week mogelijk.

Op papier althans. In werkelijkheid zien we tal van woonzorgcentra toch de deuren hermetisch sluiten bij uitbraken, en komt er op heel wat plaatsen niet veel in huis van dat knuffelcontact.

En zelfs dan. Eén bezoekje per week, het blijft bitter weinig voor familieleden en mantelzorgers die voor de crisis bijna dagelijks over de vloer kwamen. Voor partners die de mantelzorg thuis niet meer aankonden, en nu al maanden gescheiden leven. Afstand, plexiglas en mondmaskers ontnemen hen noodgedwongen alle intimiteit en geborgenheid.

De getuigenissen blijven tot op vandaag binnenkomen. Vaak niet zozeer met verwijten naar het personeel, dat echt het beste van zichzelf geeft. Wel signalen over hoe zwaar het voelt, en hoe machteloos ze moeten toekijken. Bezorgdheden over de psychologische impact van dat alles, en over de kwaliteit van zorg nu opnieuw heel wat zorgverleners door ziekte of quarantaine uitvallen. En vooral: de klacht dat ze niet weten hoe ze daar concreet iets aan kunnen veranderen voor de persoon die hen dierbaar is.

821 stemmen                      

‘Betrek bewoners nauwer bij beslissingen die een impact hebben op hun leven’, zo legt Amnesty de vinger op de wonde. Terecht. Tot op vandaag blijven ouderen in woonzorgcentra weinig invloed hebben op de keuzes die hun leven ingrijpend beïnvloeden. Als we één les uit die getuigenissen moeten trekken, dan is het die inspraak anders moet.

In elk van de 821 woonzorgcentra moet die stem van de bewoners sterker klinken. Moeten ouderen een impact hebben op hun zorg en leven. En moeten familieleden een duidelijk aanspreekpunt hebben om hun bezorgdheden over te kunnen maken.

Nu weten bewoners en familieleden nauwelijks waarheen met hun klachten. De directies en Woonzorglijn zitten op hun tandvlees. En een formele klacht indienen ligt soms moeilijk. Omdat ze de goede relaties willen behouden. Omdat ze de persoon die hen verzorgt niet voor de borst willen stoten of in de problemen willen brengen. Of omdat ze begrip hebben voor de moeilijke situatie waarin gewerkt moet worden. Maar dat begrip neemt hun bezorgdheden en frustraties niet weg.

Een bemiddelaar in bewonersparticipatie

Als Vlaamse Ouderenraad pleiten we voor een oplossing naar Nederlands model. Waarom introduceren we niet in elk woonzorgcentrum iemand die de schakel vormt tussen directie en bewonersraad? Iemand die een vinger aan de pols houdt bij bewoners en familieleden, en mee aan tafel zit wanneer de bezoekregeling wordt aangepast. Die vragen en klachten kan kanaliseren en kan overbrengen aan de directie. En die de beslissingen mee kan duiden naar bewoners en families toe. Dat ontlast directies, en geeft bewoners en families een vertrouwd aanspreekpunt. In niet-coronatijden kan zo’n schakelfiguur dan weer een adviserende stem hebben in de beslissingen rond kwaliteitsverbetering en investeringen die de bewoners ten goede komen.

Een bemiddelaar namens de bewoners dus, die hun signalen inbrengt in het bestuur. Zo krijgen de bewoners rechtstreeks een sterkere stem in hun ’thuis’. Een stem die ook voor families een duidelijk aanspreekpunt is. En die samen met de directie aan oplossingen kan bouwen.

In Nederland is dit vandaag al de norm, via de Wet op Medezeggenschap van Cliënten in Zorginstellingen. In elke zorginstelling heeft de cliëntenraad er het recht om een vertegenwoordiger met raadgevende stem af te vaardigen naar het bestuur. Zo krijgt de ambitie om de persoon met zorgnood centraal te stellen, ook in het bestuur van de voorziening een duidelijke plaats.

Meer dan ooit zijn we ervan overtuigd dat we hiervoor geëngageerde vrijwilligers kunnen vinden, en we met genoeg deskundige organisaties klaar staan om hen de opleiding en ondersteuning te bieden die nodig is om die rol op een constructieve manier te spelen.

De bouwstenen liggen er, en Nederland bewijst dat het kan. Nu enkel nog een minister die het voorstel met beide handen vastpakt.

Jul Geeroms, Voorzitter van de Vlaamse Ouderenraad